Dam Üstüne Çul Sermezdik

Bin bir itina ile uzatılıp örülen belikler, ucu düzeltiliyor bahanesiyle kesilen saç telleri ahır köşelerinde duvara komşu direk aralarında biriktirilirdi. Ta ki kışla bayırından özenle kazılıp at arabasıyla eve getirilen kırmızı toprağın kıvamlı çamur haline getirilesiye  kadar.

Kış bitmiş bahar gelmiş inle cinin top oynar hale geldiği samanlıkta hazır geniş alan da açılmışken ve de gerekli materyal ve eli boş ekipman da hazırken gelip çatmıştır “Tandır Kurma Zamanı”. Kırmızı toprak ve saç telleriyle karılıp harman edilen malzeme dört bir elden döve döve kıvama getirildikten sonra uzun süreç başlardı.

Büyük tandır kurulurken yere değil geniş ve sağlam bir tahta üzerine ve altına da sağlam iki kürek sapı konur ki yerine taşınmasında bir acı sürpriz yaşanmasın. Tabii sağlam bir  “geçkere” üzerine kurulsa daha ergonomik olur ya her evde 3-4 ay geçkereyi bloke etmek lüksü fazlaca da abartılı olur. Zeminde bir kalın tahta parçası üzerine kimi dikdörtgen kimi yuvarlanmış çamur parçaları yer alacağı birime göre tahta üzerine şaplata şaplata şekil verilirdi. En alttan başlayarak kalından inceye kat kat sıralanan çamur katmanları ağırlığı taşıması için kurumaya başlar, kurudukça da bir üst kademeyle devam edilirdi. Yani ocak/tandır yapımı haftalar alır. Her yeni katman dairesel olarak “fırdolayım” sirküle edilir. Yükseklik 1.5 arşına gelince tandır tamamdır artık. Tabii tandırın en alt kısmında  küfle deliğiyle bağlantı kurulacak yatık D şekilli alan henüz çamur yumuşakken kesilmelidir .

Malzeme artarsa ne mi olur. Küllüğe atılmaz kalan çamur elbet. Hemen ikinci ekip bir çırak nezaretinde kurulur. Daha küçük ve rutin işlerde hemen her gün yakabilecek ana tandırın böğrüne ve bel seviyesindeki bir yüksekliğe kurulmak üzere “tatar ocağına” şekil vermeye de başlanmıştır .

Eskimiş yıpranmış sürekli “küt düşüren” ocağı çukurundan parçalayarak çıkarmak tamam da. Ya tandırı o çukura yerleştirmek muhtemelen o yılın en güncel aksiyonudur da bizim köyde. Kimi işin bir ucundan tutmak kimi de ya kırılırsa anını kaçırmamak amaçlı trübinde yer almak telaşesiyle tandır indirme seromonisini  takip önemlidir. Ve bin bir emekle şekil verdiğiniz tandırınız küfle deliği denk gelmişse de tamamdır artık.

Kösağaçla karıştırılan yaban tezeği ve kesmik artıklarının ateşi harlamasıyla, yeni gelinin en zor sınavı da başlamıştır. Ekmek evirmeye  evrağaç  yetiştiemezsiniz yufkayı yakmamak adına. Ekmek etme günü bezici ve eviriciyle birlikte evin en fonksiyonel ekibi tam gün meşguldür artık. Yağlama ve D börek rutindir günün menüsü adına.

Tandır başı ev hanımının değil tüm ailenin ömrününün çoğunun şekillendiği ocak başının da en stratejik mekanıdır. Aş ekmek çorba orda kaynar. O kazan kaynama fokurtusu ve yemek kokuları ordan yayılır tüm mahalleye.  Ekmek evrilmesi, sonrasında çekilen çörekler, kalan ateşle o günün ana yemeği sonrası patates közlemesi bir yana. Köz geçmiş hafif küllenmiş tandırın kemik sıcaklığı devam ediyorken akşam ezanı okunmuş yemekler yenmişse sıra ocak başı zamanındadır gayrı. 

O günün muhasebesinden tutun da geleceğin planlanması, önemli kararların alınması, sohbetler saatlerce sürer. Tandıra sallanmak birbirinin ayağını hala sımsıcak olan tandırın gövdesine tepdirme kapışmalarını şimdi hangi çocuk yaşar ki sonbahar ve kış günlerinde. Ne tablet ne akıllı telefon ne de laptop.  Dizistü çulunuz sıcak izolasyonunu da sağladı mı başka keyfe ne hacet. Bilmeceler,ev ev oynama ve yerel dedikodular da eklendi mi. Daha ne olsun.